Entornar [Pa.] . Dejar entreabierta (una puerta, una ventana) [Ay. Ri. Tb.] : Entorna esa ventana qu’hai corriente [Ri.] . Entrecerrarse un poco la puerta [Ca.] . Cerrar a medias la puerta (o la ventana) [Pa. Qu. Tb. Sm. Cd. Pr. Tox. /Mánt/. R.] : Entorna’l cuartarón y vamos pal prau [Pa.]
Inclinar [Ac. Llg. VCid.] : Entórnalo un poco pa cha-y l’agua [Llg.] . Inclinar hacia un lado [Cd. JH. R.] . Inclinar una vasija de lado [Tox. Oc.] . Poner de costado violentamente (el carro) [VCid.] . Ir ladeado [Lln. Ri. Tb. Tox.] : El carru entornaba [Lln.] : El carru va entornáu pa la derecha [Tb.] . Perder el nivel [JH.] hasta caer en ocasiones [Pa.] : Entornóse-yos el carru [Pa.] . Caerse de lado [Lln. Tox.]
Volcar, dar una vuelta, vaciar dando la vuelta a algo [Ri. Tb.] . Volcar un carro [Lln. Mar.] cargado [Ca.] . Volcar, inclinar alguna cosa hacia un lado o totalmente de modo que caiga tal cosa o lo que contiene [Cg.] . Volcar [Llg. Sb. Ay. Sm. Pzu. An. Pr. Tox. /Mánt/. Min. JH. R.] : El vulquete enturnóu [An.] . Volver algo boca abajo [Pr.]
Vaciar [Tb. Cd. Pr. JH.] : El nenu entornóu’l cacíu [Tb.] . Vaciar una vasija [Ay.] . Vaciar por completo una vasija [Cp.]
Hacer dar la vuelta [Sb.] . Hacer retroceder [Sb.] : Los cobertores feín qu’entornaben [Sb.]
Empeorar el tiempo [Pa.] : Entornóse’l tiempu estos diis [Pa.]
Mudar de opinión [JH.]
Torcerse, salir mal un plan, una acción [Ri.] : Tábemos mui contentos hasta que llegó Rosa y entornáronse les coses [Ri.] .
Variantes
enturnar[Sm. An.]
Localización de variantes
Frases hechas y locuciones
Tar ún entornáu.[Oc. JH.]
Estar incomodado, enojado.
-se.[Ac. Tb. Pr. /Mánt/.]
:
Hai qu’andar con él ten con ten que nun s’entorne [Ac.]. ‘caerse el carro de lado’ [Os.]. ‘recaer de una enfermedad’ [Pa.].hulanu entornóse otra vez [Pa.].
Enfadarse.
Dichos, refranes y textos de literatura oral
Después que’l carru ta entornáu toos se güelven caminos. [LC.]
Documentación literaria
El prenósticu non falla, primero el mundu s’entorna.
El Camberu 21
Y entornando una gran llábana, ciarró la porta del sepulcru.